Zapalenie to złożony proces będący reakcją obronną żyjących tkanek i organizmu na uszkodzenie. Uczestniczą w nim różnorodne mediatory generowane lokalnie i napływające do okolicy uszkodzenia/infekcji z miejsc odległych. Przebieg reakcji zapalnej zależy od natury czynnika sprawczego i zakresu ingerencji, jednak ogólny schemat zmian molekularno-komórkowych odczynu zapalnego jest jednolity, niezależnie od miejsca w organizmie.
W przebiegu procesu ostrego wyróżnia się trzy fazy: inicjacja/rozwój – plateau – wygaszanie, w których uczestniczą specyficzne mediatory pro- i przeciwzapalne. Niewygojone zapalenie ostre może przejść w postać przewlekłą, o możliwych niekorzystnych konsekwencjach zdrowotnych w postaci trudnych do leczenia chorób przewlekłych. Procesem przypominającym zapalenie, ale nie przebiegającym według wzoru klasycznego: reakcja ostra → proces przewlekły, jest sytuacja określana terminem parainflammation. Sądzi się, że para-inflammation leży u podstaw wielu chorób przewlekłych, m.in. zależnych od wieku chorób degeneracyjnych.
Wiele mediatorów zapalenia pochodzi od wielonienasyconego kwasu tłuszczowego (WNKT) ω6 – kwasu arachidonowego. Badania nad takimi mediatorami prozapalnymi doprowadziły do identyfikacji pochodnych WNKT ω6 i ω3 o potencjale przeciwzapalnym, (lipoksyny, rezolwiny, protektyna, marezyna, oksylipiny). Ze względu na swój udział w końcowej fazie ostrego procesu zapalnego, wymienione mediatory przeciwzapalne otrzymały nazwę mediatorów wygaszających reakcję zapalną – proresolving mediators. Powstają one we współpracujących ze sobą komórkach obecnych w rejonie zapalenia, w procesie zwanym biosyntezą transkomórkową przy udziale odpowiednich lipooksygenaz i cyklooksygenaz. Przeciwzapalne mediatory lipidowe postrzegane są jako potencjalne leki przeciwzapalne.
Artykuł jest podsumowaniem aktualnej wiedzy nt. zapalenia ostrego, chronicznego i para-inflammation, a także roli mediatorów wygaszających proces zapalny i możliwości ich wykorzystania w terapii. Praca zawiera również wykaz dostępnych i przyszłościowych leków przeciwzapalnych i przeciwbakteryjnych do zastosowań w okulistyce.
